استهلاک در اقتصاد ایران (بخش دوم)
موجودی سرمایه در اقتصاد
موجودی سرمایه یکی از مهم‌ترین نهاده‌های تولید در هر اقتصادی است. کالاهای سرمایه‌ای به دو بخش ملموس و غیرملموس تقسیم بندی می‌شود: بخش ملموس شامل ساختمان‌ها و ماشین‌آلات؛ و بخش غیرملموس شامل حق اختراع‌ها، نرم افزارها، حق اکتشاف‌ها و انبوهی از برخی دارایی‌های معنوی و دیجیتال می‌شود. سهم این نهاده در صنایع و کسب وکارهای مختلف بسیار متفاوت است. در گذشته، افزایش کالاهای سرمایه‌ای ملموس تأثیر بیشتری در صعودی بودن موجودی سرمایه داشته است؛ اما بدون شک در آینده‌ای نه چندان دور و با توسعه الگوریتم‌ها و هوش‌مصنوعی، بخش غیرملموس بخش اصلی موجودی سرمایه را حتی در اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه تشکیل خواهد داد.
به گزارش مرکز اطلاع رسانی روابط عمومی شرکت کران فولاد؛ چون انباشت موجودی سرمایه اثرات قابل توجهی بر روند تولید در اقتصاد کشورها دارد، توجه به آن در تدوین برنامه‌های توسعه کشور حائزاهمیت بسیار است. با فرض مستهلک شدن دارایی‌های مختلف در بازه زمانی چند ده ساله، مجموع سرمایه‌گذاری انجام شده در بخش‌های مختلف، موجودی سرمایه آن بخش را تشکیل می‌دهد. به دلیل آثار تورمی، تجمیع مخارج انجام شده در سال‌های مختلف باید با تعدیلغالبا این اطلاعات بر حسب قیمت‌های سال پایه حساب‌های ملی محاسبه و گزارش می‌شود.
شکل ۱ موجودی سرمایه ثابت اقتصاد ایران را در بازه ۴۷ ساله نمایش می‌دهد. مطابق این نمودار، در بازه زمانی سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ به علت افزایش چشمگیر درآمدهای نفتی و سرمایه‌گذاری‌های کلان دولتی، موجودی سرمایه ثابت رشد چشمگیری را تجربه کرد. این بازه تقریبا مقارن با سال‌های برنامه پنجم عمرانی پیش از انقلاب اسلامی است که طی آن به طور متوسط سالانه حدود ۱۶ درصد افزایش در زمانی موجودی سرمایه ثابت به وقوع پیوسته است. پس از آن و تا پایان نیمه نخست جنگ تحمیلی در سال ،۱۳۶۳ موجودی سرمایه ثابت، با شیب کم در حال افزایش است. این نتیجه دور از انتظار از روش محاسبه موجودی سرمایه ثابت توسط بانک مرکزی طی این دوره زمانی ناشی می‌شود. مطابق روش محاسبه موجودی سرمایه و استهلاکات توسط بانک مرکزی، کاهش ارزش دارایی‌های حاصل از استهلاک مربوط به تخریب در زمان جنگ و بروز بلایای طبیعی در نظر گرفته نمی‌شود. پس از پایان جنگ و متناسب با خسارات و غرامت‌های ناشی از تخریب جنگ، رقمی کلی از موجودی سرمایه ثابت همه سال‌های جنگ کسر شده است. در سال‌های انتهایی دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ و مقارن با سال‌های اولین برنامه توسعه پس از انقلاب، متوسط نرخ رشد سالانه موجودی سرمایه ثابت در ایران ۲ درصد است؛ این رقم در سال‌های برنامه دوم توسعه به ۲/۲۱ درصد افزایش می‌یابد. به طورکلی در دهه ۱۳۷۰ نسبتا مناسب افزایش می‌یابد. اجرای برنامه‌های سازندگی با هدف جبران خسارات جنگ این افزایش را توضیح موجودی سرمایه ثابت با شیبی نسبتا مناسب افزایش می‌یابد.
دکتر حسین عبده تبریزی